Rozwój tej części Warszawy w drugiej połowie wieku XIX odbywał się głównie za sprawą administracji carskiej. Formalnie inna droga wówczas nie istniała. Wówczas powstały tak ważne dla dzielnicy obiekty jak m.in. zbudowane w latach 60. praskie dworce kolejowe czy cerkiew pw. św. Marii Magdaleny. Przypominają dziś o tamtej trudnej i wypieranej przez lata przeszłości. Obecna siedziba orkiestry – zabudowania byłego Instytutu Weterynaryjnego na Kamionku oddane do użytku w roku 1901 – również należy do spuścizny tego okresu. Warto dzisiaj wracać do tej części praskiego dziedzictwa nie tylko z powodu bogactwa kulturowych, a szczególnie muzycznych odniesień, ale też ze względu na coraz liczniejszą obecność na terenie Warszawy społeczności wywodzących się z tych tradycji.
Co nietypowe, początek cyklu Kamionek 1901 odbędzie się poza siedzibą orkiestry – w kościele pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy (23 października 2021, godz. 20:00) i nie zaangażuje, jak dotychczas, małych zespołów kameralnych. Usłyszymy wiolonczelistę Marcina Zdunika z towarzyszeniem 30-osobowego składu Sinfonii Varsovii oraz gościnnie – Chór Prawosławnej Katedry Metropolitalnej pw. św. Marii Magdaleny.
Muzyczna narracja tego koncertu, poprzez nawiązania do ważnego maryjnego święta prawosławnego Opieki Matki Bożej (Pokrow), będzie sięgać zarówno do wielkiej rosyjskiej tradycji muzycznej (utwory Piotra Czajkowskiego i Antona Areńskiego), jak i wprost do tradycji prawosławnej poprzez wykonanie śpiewów liturgicznych związanych z uroczystością Pokrow. Współczesną interpretację tej tradycji zawarł w słynnym utworze The Protecting Veil zmarły kilka lat temu kompozytor brytyjski sir John Tavener. Marcin Zdunik i Sinfonia Varsovia pod artystycznym kierownictwem Jakuba Haufy dokonają warszawskiej premiery tego utworu, wyrazem i intensywnością przypominającego III Symfonię Henryka Mikołaja Góreckiego.
Druga i trzecia odsłona cyklu Sinfonia Varsovia Kameralnie odbędzie się w Sali Prób w siedzibie orkiestry przy Grochowskiej 272 na właściwym Kamionku. Koncert 24 listopada w całości poświęcony będzie muzyce polskiej tworzonej około roku 1901. Symbolicznym punktem odniesienia jest tu data inauguracji działalności Filharmonii Warszawskiej w listopadzie roku 1901. Prezentowana podczas wieczoru kameralistyka Władysława Żeleńskiego, Zygmunta Noskowskiego, Eugeniusza Pankiewicza, Grzegorza Fitelberga, Karola Szymanowskiego i Apolinarego Szeluty pokazuje, gdzie twórcy starszego pokolenia, jak Noskowski i Żeleński czy przedstawiciele ruchu Młodej Polski szukali inspiracji – raczej w Berlinie, Wiedniu i Paryżu niż w Sankt Petersburgu.
Dużą część koncertu wypełnią utwory Grzegorza Fitelberga datowane na rok 1901 – fragmenty Tria fortepianowego f-moll op. 10 (Adam Siebers – skrzypce, Marcel Markowski – wiolonczela, Łukasz Chrzęszczyk – fortepian) i II Sonaty F-dur op. 12 na skrzypce i fortepian (Adam Siebers – skrzypce, Łukasz Chrzęszczyk – fortepian). Ten uznany dyrygent, promotor muzyki polskiej i organizator życia muzycznego za młodu był wspaniałym skrzypkiem i bardzo obiecującym kompozytorem. W latach 30. mieszkał na pobliskiej Saskiej Kępie wraz z żoną Haliną Szmolcówną, primaballeriną warszawskiego Teatru Wielkiego. Fitelberg to kolejna ważna postać polskiego życia muzycznego – obok Witolda Lutosławskiego i Tadeusza Bairda – mocno związana na pewnym etapie swojego życia z prawobrzeżną częścią miasta i zasługująca na szersze zainteresowanie. Godna uwagi jest ponadto mazurkowa część programu tego wieczoru przygotowana przez pianistę Łukasza Chrzęszczyka. Mazurek Chopinowski był wyzwaniem dla kompozytorów owego czasu, a z jego formą i charakterem mierzyli się nie tylko polscy kompozytorzy, lecz również Aleksander Skriabin czy Anatolij Liadow. Koncert zakończy część Kwartetu fortepianowego d-moll op. 8 Zygmunta Noskowskiego, „ojca” młodych kompozytorów debiutujących na początku XX wieku. Wśród nich najmłodszym był Apolinary Szeluto, którego fragment Sonaty wiolonczelowej F-dur op. 9 z 1906 roku wykona Marcel Markowski i Łukasz Chrzęszczyk.
W finale cyklu Kamionek 1901 (15.12.2021, godz. 19:00) wracamy do topografii i dawnych funkcji pięciu zabytkowych budynków Instytutu Weterynaryjnego przy Grochowskiej 272. Dalekim i nieco żartobliwym nawiązaniem będzie „wielka fantazja zoologiczna” Karnawał zwierząt Camille’a Saint-Saënsa. Wykonaniem aranżacji tego słynnego utworu na kwintet instrumentów dętych i perkusję zespół Sinfonia Varsovia Wind Quintet upamiętni kompozytora, którego setna rocznica śmierci przypada dzień później.
Łukasz Strusiński
