Przed koncertem odbędzie się spotkanie z Moniką Wolińską, Żanetą Rydzewską i Jackiem Marczyńskim, które poprowadzi Jacek Hawryluk. Początek rozmowy o godz. 19:00.
Język czasu i przestrzeni.
Albert Einstein w swojej koncepcji czasoprzestrzeni złączył czas, przestrzeń i grawitację nierozerwalnym węzłem kosmicznych zależności. Splecione ze sobą, stworzyły strukturę o właściwościach, zdających się przeczyć zdrowemu rozsądkowi. Jakim cudem czas może płynąć w różnych tempach, a nawet stać w miejscu? Czy to faktycznie możliwe, żeby promienie światła były przyciągane przez grawitację tak, jak jabłko spadające z drzewa? Dla większości z nas te zjawiska pozostaną przez większość życia ukryte. Jest jednak sfera, w której czas, przestrzeń i przyciąganie tworzą namacalne, uchwytne ślady swoich tajemnych związków. Jest nią język — ten, którym mówimy; ten, który czytamy; ten, który w mig zdradza, co znajduje się w polu grawitacyjnym naszej psyche.
Niektóre języki, jak islandzki, izolowany od kontynentalnych wpływów wodami Morza Norweskiego, trwają przez stulecia w niemal nienaruszonej formie. W innych kręgach, zwłaszcza w dzisiejszej przestrzeni internetowej, czasem wystarczy rok, żeby całkowicie zmienić znaczenia wyrazów i nasycić proste słowa oddźwiękami tysięcy wydarzeń zachodzących w świecie. Czas płynie w różnych tempach również dla szczególnej formy języka —muzyki, pozwalając kompozytorom igrać z emocjami słuchaczy, bez względu na dzielące ich czas i przestrzeń.
Lewitacja i sztuczki umysłu.
Krzysztof Penderecki nie raz zaskakiwał muzyczny świat radykalnymi zmianami języka dźwiękowego. Zaliczony już za życia do panteonu największych, zyskał pewien komfort unoszenia się ponad popularnymi prądami nowej muzyki. Jego twórczość zdaje się lewitować w autonomicznej przestrzeni czasowej, okazjonalnie zazębiając się z wybranymi zdarzeniami czy ideami przeszłości — dalekiej i bliskiej. Intermezzo z 1973 roku powstało po przeszło 10 latach od Kanonu, ostatniego spotkania kompozytora z orkiestrą smyczkową. Utwory te dzieli jednak jeszcze większa, trudna do wyrażenia w liczbach odległość języka estetycznego. Od czasu sonorystycznych poszukiwań Kanonu Penderecki, próbując zbudować na nowo swój styl muzyczny, rozpoczął podróż „w górę i w głąb”, którą kontynuował aż do końca życia. Intermezzo na 24 instrumenty smyczkowe zwróciło uwagę pierwszych słuchaczy wyjątkową emocjonalnością i precyzją ekspresji. Wkrótce stały się one jednymi z centralnych kategorii muzyki Pendereckiego, na równi z kolejnymi odsłonami rozważań na temat „natury dźwięku”.
Mówiąc o naturze dźwięku, nie sposób przejść obojętnie obok coraz to nowych właściwości zjawisk akustycznych, jakie odkrywa przed nami nauka. Artystyczne interpretacje tego, co kryje się za zasłoną poznania, od kilku dekad pozostają jednym z najbardziej fascynujących obszarów poszukiwań artystycznych. Znakomitym tego przykładem jest kompozycja binaural beats Żanety Rydzewskiej. Inspiracją dla utworu (którego premiera w 2019 roku zwieńczyła studia kompozytorskie autorki) jest fenomen dudnień różnicowych. To naturalne zjawisko, które powstaje, kiedy docierające do naszej głowy dźwięki, wpadają do prawego i lewego ucha w różnych punktach – szczytu lub zagłębienia fali dźwiękowej. Powinniśmy zatem słyszeć dwa dźwięki o minimalnie innych wysokościach. Nie dzieje się tak, ponieważ mózg nauczył się łączyć te dwie, różne częstotliwości w jeden dźwięk o uśrednionej wysokości.
Żaneta Rydzewska wspomaga zaistnienie zjawiska, instalując grające w odległości ćwierćtonu kontrabasy po obu stronach widowni. W ten sposób dźwięki o minimalnie różnych częstotliwościach sączą się osobno do lewego i prawego ucha, pobudzając mózg do projektowania kojącej iluzji. Kolejne badania dostarczają coraz więcej dowodów na to, że słuchanie dudnień różnicowych działa relaksująco na psychikę, redukując stany lękowe i wspomagając koncentrację np. u pacjentów z ADHD. Nie znaczy to, że binaural beats to utwór wyłącznie „na receptę”. To niezwykle atrakcyjny organizm brzmieniowy, w którym równomierny puls najniższych partii, niczym ruchy płyt tektonicznych, wzbija fontanny skrzących się figuracji w partiach instrumentów dętych. Satysfakcję przynosi również klasycznie rozwijająca się, łukowa forma z kulminacją w okolicach sugerowanych regułami złotej proporcji.
czytaj więcej
