Koncert urodzinowy 2025

Opis koncertu

Minęła już pierwsza ćwierć XXI wieku. Z tego punktu roztacza się całkiem rozległa panorama, która pozwala z dystansu, a więc i z pewną dozą obiektywizmu objąć spojrzeniem XX-wieczną twórczość muzyczną.

Uwertura na orkiestrę Grażyny Bacewicz, II Koncert skrzypcowy Karola Szymanowskiego i III Symfonia Henryka Mikołaja Góreckiego reprezentują twórczość trzech pokoleń polskich kompozytorów XX wieku. To utwory, których muzyka pazurami wczepiona jest w polską ziemię z całym bagażem metaforycznych i historycznych skojarzeń. To dzieła, w których to, co wyrasta z tożsamości narodowej, spojone jest niezauważalnym ściegiem z kodem kultury europejskiej, z kulturą Zachodu, obecną w każdym z tych utworów w idiomatyczny dla każdego z kompozytorów, osobisty sposób. Przetworzona przez wrażliwość, doświadczenia, ale i subiektywne poczucie roli twórcy w konkretnym, historycznym momencie – 1933, 1943 i 1976 – czyni z programu tego wieczoru poruszającą i ważną retrospektywę.

***

Chronologicznie najwcześniejszy w tym zestawieniu II Koncert skrzypcowy Karola Szymanowskiego, okazał się zarazem ostatnim wielkim dziełem i szczytowym osiągnięciem jego twórczości skrzypcowej. Gdy na początku lat 20. Szymanowski po raz pierwszy odwiedził Zakopane poczuł fascynację „dziką, naturalną oryginalnością” ludowej muzyki góralskiej. Usłyszał w niej świeżość i wigor, kierunek ku nowym jakościom estetycznym, których w owym czasie poszukiwał – przede wszystkim w prostocie i wyrazowej przejrzystości. „Obfitość” i emocjonalny nadmiar stylistyki impresjonistycznej ustąpiły miejsca silnej, niepowstrzymanej melodyce; wartości kolorystyczne wyparte zostały przez swoistą ludową „przyziemność” i rytmiczną dosadność. Nadal jednak, choć innym językiem, pisze Szymanowski „swoją” muzykę: o emocjach, o pragnieniach, o namiętnościach.

Do mistrzowskiego kształtu tego dzieła niewątpliwie przyczyniła się współpraca kompozytora ze skrzypkiem i przyjacielem, Pawłem Kochańskim – współautorem rozwiązań techniczno-instrumentalnych partii solowej i twórcą kadencji, która w tym z pozoru jednoczęściowym utworze stanowi rodzaj łącznika – pomostu pomiędzy jego dwoma zasadniczymi segmentami.

II Koncert skrzypcowy dzieli się bowiem wewnętrznie na dwie zasadnicze, mniej więcej równe pod względem rozmiarów, części: przeważająco liryczne allegro i rondo pełne rytmicznej szorstkości i zadziorności. Wirtuozowska partia solowa Koncertu pozostaje naturalnie w centrum uwagi, ale nie ma tu tak oczywistej relacji dominującego solisty i towarzyszącej orkiestry. Faktury obu tych warstw są ściśle ze sobą splecione, a relacja między nimi polega na stylistycznych przekształceniach i rozwijaniu wątków, nie zaś typowej dla klasycznej i romantycznej idei koncertu opozycji solisty i zespołu.

Grażyna Bacewicz napisała swoją Uwerturę w 1943. Choć po skomponowanym w okupowanej Warszawie utworze można by się spodziewać nastoju elegijnego, wykrzyczanego buntu lub rozpaczy, to tu mamy do czynienia z czymś zgoła przeciwnym: skondensowanym dziełem, które nosi wszelkie cechy orkiestrowego, popisowego fajerwerku. Fakt ten otwiera drzwi do rozmaitych interpretacji i domysłów dotyczących emocjonalnej i pozamuzycznej treści utworu. Główny motyw rytmiczny otwierający tę uwerturę bywa więc rozumiany jako reinterpretacja motywu losu z V Symfonii Beethovena, albo zakodowany w alfabecie Morse’a symbol litery „V” – nadziei na zwycięstwo. Niewykluczone jednak, że ta muzyka to po prostu „sfera azylu”, w którą Grażyna Bacewicz uciekała od brutalnej i mrocznej rzeczywistości okupacyjnej. Nie dowiemy się tego, bo kompozytorka nigdy nie wyjawiła swoich intencji. Nie budzi natomiast wątpliwości, że utwór łączy neoklasyczną formę z modernistyczną śmiałością harmoniczną, typową dla stylu kompozytorki. Dzięki dynamicznej narracji i błyskotliwej instrumentacji Uwertura stała się jednym z najczęściej wykonywanych utworów symfonicznych Grażyny Bacewicz.

III Symfonia Henryka Mikołaja Góreckiego to słynny już przykład dzieła, którego oszałamiająca kariera zaskoczyła nie tylko samego kompozytora, ale i zadziwiła cały muzyczny świat. Napisana w ostatnich miesiącach 1976 stanowiła punkt zwrotny jego estetyki kompozytorskiej. W poszukiwaniu przemawiających do wrażliwości odbiorcy form wyrazu, Górecki odszedł od atonalnego języka ówczesnej awangardy na rzecz „neomodalizmu” – wykorzystywał średniowieczne skale, ale bez ścisłego przestrzegania historycznych reguł. W ten sposób połączył emocjonalną prawdę z minimalistyczną surowością, gdy proste frazy (jak choćby otwierający symfonię kanon smyczków) stopniowo rozwijał w monumentalne struktury przypominające „katedry dźwięku”. Odnosząc się do przesłania III Symfonii Górecki zadeklarował: „nie chodziło mi o wojnę, ale o więź między matką a dzieckiem”. Kompozytor sięgnął więc do tekstów odpowiadających temu szczególnemu kontekstowi: XV-wiecznego lamentu maryjnego (cz. I), wyrytej na ścianie celi gestapowskiego więzienia modlitwy 18-letniej więźniarki (cz. II) i ludowej pieśni o matce szukającej syna zabitego w Powstaniu Śląskim (cz. III). Muzyka, odwołująca się do uniwersalnych tematów cierpienia, macierzyństwa i transcendencji, jest zarazem odzwierciedleniem osobistych przeżyć i doświadczeń kompozytora, który stracił bliskich w obozach koncentracyjnych.

Początkowo III Symfonia nie spotkała się z jednoznacznie pozytywnym przyjęciem. Po prawykonaniu na Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Współczesnej w Royan (1977), jednym z ważniejszych festiwali muzycznej awangardy tamtego czasu, zagraniczni krytycy nie szczędzili kompozycji kąśliwych ocen. Polscy recenzenci natomiast od razu uznali Symfonię pieśni żałosnych za dzieło wybitne. Przełom nastąpił dopiero w 1993, gdy nagranie z udziałem Dawn Upshaw i London Sinfonietta pod batutą Davida Zinmana, zarejestrowane dwa lata wcześniej dla Nonesuch Records trafiło na 6. miejsce brytyjskiej listy UK Albums Chart, osiągając liczbę ponad miliona sprzedanych egzemplarzy, co okazało się rekordem we współczesnej muzyce klasycznej. 

III Symfonia wciąż zaspokaja w najszerszych kręgach odbiorców potrzebę kontaktu z muzyką o charakterze kontemplacyjnym, medytacyjnym, refleksyjnym, a zarazem głęboko i prawdziwie humanistycznym.

– Andrzej Sułek

Dostępność wydarzenia

Miejsce: Sala Moniuszki, Teatr Wielki – Opera Narodowa, pl. Teatralny 1
Dojazd: najbliższe przystanki transportu publicznego to: PL. TEATRALNY (ok. 200 m), PL. BANKOWY (ok. 650 m), METRO RATUSZ-ARSENAŁ (ok. 800 m).

Parking: W pobliżu budynku nie wyznaczono miejsc dla osób z niepełnosprawnością. Na pl. Teatralnym obowiązuje strefa płatnego parkowania.

Wejście główne: brak progu; przy środkowych drzwiach jest dzwonek do ochrony, która może pomóc otworzyć drzwi. W holu głównym znajdują się kasy i kontrola biletów. Bileterzy doradzą, jak najwygodniej dotrzeć do wybranego miejsca lub mogą służyć asystą. Dalej znajdują się szatnie, za którymi są dwie dostępne toalety oraz windy po obu stronach parteru.

Osoby z niepełnosprawnością ruchu

Dostępne są wybrane miejsca na Sali Moniuszki, rezerwację prowadzi Biuro Organizacji Widowni Teatru (do 7 dni przed wydarzeniem):  tel. 22 692 02 08, 22 692 02 10 lub bow@teatrwielki.pl

Aktualny plan widowni z zaznaczeniem barier (m.in. schody) i miejsc dla wózków znajduje się na stronie: https://teatrwielki.pl/bilety/informacje-dla-widzow/

Osoby z niepełnosprawnością słuchu

Pętla indukcyjna jest dostępna na parterze, amfiteatrze i balkonie I po wypożyczeniu urządzenia nagłaśniającego, zgłoszenia przyjmuje Dział Obsługi Widzów Teatru: tel. 22 69 20 324, 22 69 20 324 lub pczaja@teatrwielki.pl

Osoby z niepełnosprawnością wzroku

Możemy zapewnić asystę podczas wydarzenia (np. odebranie z najbliższego przystanku). Prosimy o kontakt najpóźniej do 13 marca: olga.curzydlo@sinfoniavarsovia.org lub 885 556 433

Kontakt: Jeśli masz pytania o dostępność wydarzenia – zachęcamy do kontaktu z koordynatorką dostępności: Olga Curzydło, mail: olga.curzydlo@sinfoniavarsovia.org tel./SMS 885 556 433