Krzysztof Penderecki 

Urodził się 23 listopada 1933 roku w Dębicy, zmarł 29 marca 2020 w Krakowie. Jeden z najwybitniejszych kompozytorów polskich, dyrygent, pedagog. Jego nazwisko przez lata funkcjonowało jako synonim polskiej muzycznej awangardy, której był jednym z pierwszych twórców. Przez ponad sześćdziesiąt lat swojego życia tworzył dzieła niemal wszystkich gatunków muzycznych, przeznaczone na różne obsady. Oprócz działalności kompozytorskiej udzielał się także na polu akademickim, wykładając w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Akademii Muzycznej) w Krakowie, gdzie w latach 1972–1987 pełnił funkcję rektora, czy w Hochschule für Musik w Essen i na Yale University. W latach 1987–90 pełnił funkcje dyrektora artystycznego Filharmonii Krakowskiej, od 1997 roku był dyrektorem muzycznym, a od lipca 2003 roku do marca 2020 roku dyrektorem artystycznym Sinfonii Varsovii.

Początki kariery

Studiował kompozycję u Franciszka Skołyszewskiego, a następnie od 1954 roku w Akademii Muzycznej w Krakowie u Artura Malawskiego i Stanisława Wiechowicza. Po ukończeniu studiów dołączył do personelu szkoły jako nauczyciel kompozycji. Jego pierwszy duży sukces przyszedł w 1959 roku, kiedy Strofy, Emanacje i Psalmy Dawida zostały nagrodzone trzema głównymi nagrodami na II Ogólnopolskim Konkursie dla Młodych Kompozytorów organizowanym przez Związek Kompozytorów Polskich. Wielki kompozytorski debiut przed międzynarodową publicznością nastąpił tego samego roku na festiwalu Warszawska Jesień, na którym 26-letni wówczas kompozytor zaprezentował Strofy na głos recytujący i 10 instrumentów. W roku 1960 powstał utwór zatytułowany 8’37” , opatrzony po latach tytułem Tren – Ofiarom Hiroszimy, za który rok później otrzymał nagrodę Tribune Internationale des Compositeurs UNESCO w Paryżu. Tren zapoczątkował pasmo kolejnych sukcesów. W tym czasie powstało Anaklasis, rok później Polymorphia, Fonogramy i Psalm, a w 1966 roku pierwsze monumentalne dzieło – Pasja wg Św. Łukasza. Jego utwory nadawały stacje radiowe na całym świecie, a Penderecki stał się czołowym przedstawicielem awangardy muzycznej tamtych czasów.  

Twórczość

Młodzieńcze dzieła kompozytora tworzone były pod znakiem awangardy. W jego utworach z początku lat 60., tj. Anaklasis, Tren, Kanon, Polimorfia, Fluorescencje, I Kwartet smyczkowy najdobitniej urzeczywistniły się cechy zjawiska określanego przez polskich muzykologów jako „sonorystyka”. Cezurą oddzielającą okres brzmieniowych eksploracji i eksperymentu od wypełnionego odniesieniami do muzycznej tradycji stała się Pasja wg św. Łukasza. Powstałe w 1966 roku dzieło stanowiło syntezę nowoczesności i tradycji. Jego pierwsze wykonanie 30 marca 1966 roku w katedrze Münster przyniosło kompozytorowi miano najbardziej uznanego artysty od czasów Igora Strawińskiego. W tym samym roku, na zamówienie ONZ, napisał on kolejne dzieło oratoryjne, kantatę Kosmogonia. Kolejne kompozycje Pendereckiego odwoływały się do sfery sacrum, m.in. dzieło chóralne Dies Irae, znane również jako „Oratorium Oświęcimskie” (1967), czy powstała kilka lat później Jutrznia (1971).

Koniec lat 60. i początek 70. to okres złagodzenia sonorystycznych środków i zwrot ku tradycji. Powstała wówczas I Symfonia (1973) oraz Przebudzenie Jakuba (1974) – określane jako przykład nurtu nowego romantyzmu w twórczości Pendereckiego. W nim utrzymane są także dzieła późniejsze, m.in. I Koncert skrzypcowy (1976), Raj utracony (1978), II Symfonia (1980), II Koncert wiolonczelowy (1982). W latach 80. nastąpił u kompozytora zwrot ku muzycznej syntezie. Powstały wówczas dzieła kameralne Kwartet klarnetowy, tj. Trio smyczkowe, Sekstet, koncertujące Koncert fletowy, II Koncert skrzypcowy, Concerto grosso, Koncert podwójny, jak i monumentalne wokalno-instrumentalne Credo czy VIII Symfonia „Pieśni przemijania”.

Dyrygent

Jako dyrygent zadebiutował na początku lat 70., prowadząc na festiwalu w Donaueschingen swoje Actions na zespół jazzowy. W 1972 roku dokonał nagrania płytowego dla EMI swoich utworów z Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach. Dyrygował wieloma renomowanymi orkiestrami na świecie, m.in. Müncher Philharmoniker, London Symphony Orchestra, Philadelphia Orchestra, New York Philharmonic Orchestra, Orkiestrą Radia Japońskiego (NHK) w Tokio, Orkiestrą Filharmoniczną w Osace. W 1988 roku został pierwszym gościnnym dyrygentem Sinfonieorchester des Norddeutschen Rundfunks w Hamburgu, następnie Mitteldeutscher Rundfunk Sinfonie Orchester w Lipsku. Od 2000 był gościnnym dyrygentem China Philharmonic Orchestra. W roli dyrygenta występował często z Sinfonią Varsovią, dyrygując m.in. pierwszym wykonaniem Sinfonietty per archi w 1992 roku, kompozycji dedykowanej wspomnianej orkiestrze.

Nagrody i odznaczenia

Kompozytor otrzymał 39 tytułów doktora honoris causa szkół wyższych w Argentynie, Belgii, Bułgarii, Estonii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Korei Południowej, Łotwie, Niemczech, Peru, Polsce, Rosji, Rumunii, Serbii, Szawajcarii, Ukrainie, USA i Wielkiej Brytanii. W grudniu 1998 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kolejny honorowy doktorat odebrał na Uniwersytecie w Pittsburghu w kwietniu 1999 roku. Został członkiem honorowym 35 instytucji w Argentynie, Armenii, Austrii, Chinach, Estonii, Francji, Hong Kongu, Irlandii, Niemczech, Polsce, Rosji, Szwajcarii, Szwecji, Ukrainie, USA, Wielkiej Brytanii i we Włoszech. Wielkim międzynarodowym sukcesem było zdobyci nagrody UNECSO w 1961 roku za Tren „Ofiarom Hiroszimy” oraz w 1988 nagrody Grammy od National Academy of Recording Arts and Sciences za I Koncert wiolonczelowy, nagrany dla wytwórni ERATO z Mścisławem Rostropowiczem jako solistą.

W roku 1998 Krzysztof Penderecki został honorowym członkiem American Academy of Arts and Letters. W lutym 1999 roku otrzymał dwie prestiżowe Nagrody Grammy: za najlepszą kompozycję muzyki współczesnej  II Koncert skrzypcowy –„Metamorfozy” oraz nagranie płytowe tego koncertu z Anne-Sophie Mutter i London Symphony Orchestra pod jego batutą.

23 stycznia 2000, Krzysztof Penderecki otrzymał prestiżową nagrodę Best Living Composer na Światowych Targach Muzycznych w Cannes, a w październiku 2000 doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Lucernie.